آيا اکنون زمان مناسبي براي پيگيري غرامت جنگ تحميلي از عراق است؟ اين سوالي است که در بدو امر شايد پاسخ آن بديهي و مشخص به نظر آيد و همگان بر پيگيري اين مسئله تاکيد داشته باشند اما برخي کارشناسان با اشاره به اوضاع داخلي عراق و شرايط بين المللي که ايران با آن مواجه است ديدگاه متفاوتي دارند آن چه در پي مي آيد نظرات متفاوت کارشناسان در اين باره است.

داريوش قنبري استاد دانشگاه و نماينده ايلام در مجلس هشتم در اين باره که برخي معتقدند اخذ غرامت جنگ از عراق در شرايط فعلي در روابط دو کشور تاثير خواهد داشت به خراسان گفت: اصل اين تفکر غيرديپلماتيک است هم اکنون ژاپن و آمريکا روابط خوبي دارند اما شاهد هستيم هر از گاهي ژاپن از آمريکا بابت خسارتي که در جنگ جهاني دوم متحمل شده است غرامت دريافت مي کند يا کويت و عراق که در زماني دو کشور متخاصم بودند علي رغم اين که عراق به کويت غرامت مي پردازد روابط خوبي دارند يعني کويت از غرامت خود چشم پوشي نکرده است و اين موضوع موجب تيرگي روابط دو کشور نشده است. بنابراين مي توانيم با عراق روابط حسنه داشته باشيم اما حق و حقوق ملت خود را پي گيري کنيم اين دو به نظر با هم منافاتي ندارند. وي افزود: در مجموع کشورها داراي يک شخصيت بين المللي هستند و يک شخصيت حقوقي دارند و نهايتا به اعتبار اين شخصيت حقوقي و بين المللي داراي مسئوليت بين المللي هستند و اين مسئوليت بين المللي به هنگام تغيير رژيم از بين نمي  رود. با توجه به اين که سازمان ملل عراق را آغازگر جنگ معرفي کرد و اين آغازگر بودن جنگ مسئوليت هايي را ازجمله بحث پرداخت خسارت به ايران متوجه عراق مي کند نهايتا عراق بايستي خسارت جنگ هشت ساله را به کشورمان بپردازد.

اين نماينده سابق مجلس افزود: ما از مشکلات فراوان عراقي ها مطلع هستيم و مي توانيم بحث خسارت را به گونه اي تعقيب کنيم که مثلا در چند سال پرداخت خسارت به تعويق بيفتد منتهي موعد و تاريخي مشخص شود که در آينده که اوضاع عراق بهتر شد بغداد به تکليف خود در قبال ايران عمل کند.

اين استاد دانشگاه تصريح کرد: براساس اطلاعاتي که در دست دارم عراقي ها تصميم دارند براساس برنامه ۳ ساله توليد نفت خود را به ۸ ميليون بشکه در روز برسانند و در يک برنامه ۵ ساله که يک سال از آن گذشته توليد نفت شان را به ۱۲ ميليون بشکه نفت خواهند رساند يعني از عربستان سعودي جلو خواهند زد بنابراين عراق کشور فقيري نيست که توانايي پرداخت خسارت ايران را حداقل در آينده نداشته باشد.

وضعيت اقتصادي عراق در آينده نه چندان دور بسيار بهتر از خيلي از کشورهاي همسايه خواهد شد. بنابراين از هم اکنون بايد به فکر باشيم بحث خسارت را با عراقي ها به سرانجام برسانيم و آن را به آينده موکول نکنيم چرا که به نظر من ممکن است در آينده اين موضوع به بحران بين دو کشور تبديل شود.

وي معتقد است: برخورد فعلي ايران با اين موضوع نوعي سکوت است و اين سکوت در آينده ظرفيت ايجاد تنش هاي جدي بين دو کشور را دارا مي باشد بنابراين نبايد دستگاه ديپلماسي با اين مسئله با سکوت برخورد کند و عراقي ها بايد متوجه باشند که در قبال جنگ تحميلي به ايران مسئوليت دارند و اين که صلح پايدار با ايران يکي از شروطش روشن شدن تکليف اين موضوع است.

وي در پاسخ به اين سوال که دلايل وزارت خارجه در اين باره چيست گفت: دستگاه ديپلماسي معتقد است چون روابط بين ايران و عراق حسنه است نبايد با طرح اين موضوع اين روابط را خدشه دار کرد. در صورتي که با وجود اين روابط هم مي توانيم حقوق ملت را پي گيري کنيم. نکته مهم اين است که عراق نيز مانند ايران از اين ارتباط سود مي برد.

سعدا... زارعي کارشناس مسائل بين الملل در گفت وگو با خراسان در پاسخ به اين سوال که به نظر شما چه زماني براي پيگيري غرامت جنگ تحميلي مناسب است؟ اظهار داشت: پي گيري خسارت هاي جنگ بخشي از حقوق مسلم ملت ايران است که بايستي مسئولان با جديت اين مسئله را پي گيري کنند. اين پي گيري بايد در دو سطح انجام بگيرد. يک جنبه پيگيري تشکيل کميته اي براي مشخص کردن ابعاد مسئوليت عراق در قبال جنگ است که بايستي با درخواست و پي گيري ايران در سازمان ملل دنبال شود و جزئيات قطعنامه ۵۹۸ که هنوز به تصويب نرسيده و ابعاد آن مشخص نشده و راهکارهاي اجرايي يک قطعنامه و ضمانت هاي اجرايي آن بايستي توسط سازمان ملل مشخص شود. وي در پاسخ به اين سوال که چرا اين اتفاق نيفتاده است گفت: هر قطعنامه اي نياز به يکسري توافقنامه ها و تعيين چارچوب هايي مشخص دارد که بايستي در مرجع صادرکننده اين جزئيات تدوين شود و به تصويب برسد که در اين زمينه به نظر مي رسد گام اساسي برداشته نشده است. بنابراين اين موضوع بايد توسط نمايندگي ايران در سازمان ملل و با تشکيل کميته ويژه دنبال شود.

زارعي گفت: قدم دوم اين است که مذاکرات دوجانبه بين دولت عراق و ايران براي اجرايي کردن بندهاي قطعنامه و عمل عراق به مسئوليت هايي که در قبال جنگ دارد دنبال شود.

خوشبختانه با توجه به اين که مناسبات خوبي بين ايران و عراق وجود دارد و دولت عراق نسبت به اصل اين که رژيم سابق عراق مسئول آغاز جنگ و در نتيجه مسئول خسارات وارده به کشور ايران و عراق است موضع منفي ندارد اين مسئله امکان مي دهد که گفت وگوهاي ايران و عراق به سرعت از موارد کلي به سمت جزئيات سوق پيدا کند. زارعي در عين حال معتقد است: با توجه به اين که خسارت هاي جنگ بسيار سنگين است اين موضوع طلب مي کند اخذ خسارات از عراق از فرآيند زماني مشخصي صورت بگيرد يعني به گونه اي باشد که اقتصاد عراق توانايي کشيدن بار پرداخت غرامت را داشته باشد اين مسئله بايستي در فضاي مشارکت جويانه دو کشور تعيين شود و اولين گام هم اين است که کميسيوني بين دو کشور تشکيل شود و اين کميسيون ميزان خسارت هاي وارده بر ايران را مورد بررسي و تصويب قرار بدهد چون درباره عدد خسارت اختلافاتي وجود دارد. اين کارشناس درباره تاخير در اجراي قطعنامه ۵۹۸ گفت: تا زماني که رژيم صدام بر عراق حاکم بود امکان پي گيري اين مسئله وجود نداشت چرا که از يک سو شوراي امنيت موافق نبود که ايران با دريافت خسارت به موقعيت اقتصادي مطلوب برسد. از طرف ديگر رژيم عراق علي رغم اين که مسئول آغاز جنگ بود از پذيرش آن طفره مي رفت و زير بار نظر آقاي خاوير پرز دکوئيار دبيرکل وقت سازمان ملل نمي رفت.

اما در حال حاضر فضا تغيير کرده و به گونه اي است که در سطح بين المللي ايران مي تواند از طريق تشکيل کميته و با کمک روسيه، چين و برخي کشورها اين مسئله را از ابعاد حقوقي و تعيين جزئيات پي گيري کند. وي تاکيد کرد: در داخل عراق هم امروز دولت عراق ازجمله رئيس جمهور آقاي طالباني و نخست وزير آقاي مالکي نسبت به اين که اين جنگ از سوي عراق آغاز شده اذعان دارند. ضمن اين که دولت عراق هم ازمرحله عدم ثبات عبور کرده و در حال حاضر ما شاهد استقرار دولت پايدار در بغداد هستيم. اين شرايط مناسب امروز شکل گرفته است بنابراين ايران بايستي با جديت وارد اين موضوع شده و مطالبات ايران را پي گيري کند.

وي در پاسخ به اين سوال که با اين شرايط آيا اين عزم در دستگاه ديپلماسي وجود دارد يا خير؟ گفت: دستگاه ديپلماسي براي تامين حقوق ملي ايجاد مي شود بنابراين پيگيري اين مسئله جزو طبيعي ترين وظايف دستگاه ديپلماسي است به نظر نمي آيد که وزارت خارجه در اين باره دچار ترديد باشد.

اما دکتر حسين حميديان استاد دانشگاه نظر متفاوتي دارد وي معتقد است: هم اکنون به ۲ دليل عمده پيگيري غرامت جنگ تحميلي در نتيجه نهايي به سود ايران نخواهد بود اول اين که در داخل عراق اوضاع دولت مالکي به عنوان متحد استراتژيک ايران چندان مناسب نيست و ائتلافي از گروه ها و احزاب سياسي و قوميتي در اين کشور در پي استيضاح و راي عدم اعتماد به وي در پارلمان هستند در اين شرايط پيگيري مسئله غرامت جنگ تحميلي، با توجه به اين که در افکار عمومي عراق چندان پيگيري اين مسئله ازسوي ايران استقبال نمي شود مي تواند به دستاويزي قوي براي کوبيدن مالکي توسط اين گروه هاي سياسي و همراه کردن افکار عمومي با خود تبديل شود از منظر بين المللي نيز با توجه به تحريم هاي سخت نفتي و مالي آمريکا و اروپا عليه ايران، عراق مي تواند يک مفر بسيار مناسب براي ايران به ويژه در زمينه فروش نفت خود باشد. همچنين در حالي که آمريکا هرچه بيشتر تلاش مي کند تا ايران را در منطقه و جهان منزوي کند هرگونه تنش در روابط دو کشور درراستاي اين هدف مي باشد. ضمن اين که موضوع سوريه نيز بسيار حياتي است و هرگونه تغيير در سوريه به طور جدي منافع ايران را تحت تاثير قرار مي دهد لذا همگرايي با عراق در اين زمينه نيز بسيار حائز اهميت است. وي تاکيد کرد: در نهايت به نظر بنده زمان فعلي وقت مناسبي براي پيگيري غرامت جنگ تحميلي نيست.

جعفر قنادباشي کارشناس مسائل بين الملل در گفت وگو با خراسان با بيان اين که عراق در حال حاضر در شرايط خوبي قرار گرفته و روز به روز به سمت ثبات و امنيت بيشتر حرکت مي کند اظهار داشت: با اين شرايط موافق دريافت غرامت از عراق هستيم به خصوص اين که مي تواند رويه خوبي باشد که همه کشور استفاده کنند. وي افزود: واقعيت اين است که حرکت در اين مسير نياز به محاسبه دقيق دارد و بدانيم که چه چيزي را فداي چه چيز ديگري کنيم.

در حال حاضر عراق هم از ثبات بيشتر برخوردار شده و هم داراي توانايي بيشتري شده است بنابراين موضوع غرامت را نه از چارچوب منافع خودمان بلکه به عنوان اجراي يک قانون بين المللي، قانوني که خود عراقي ها در آينده اگر مورد تجاوز رژيمي قرار گرفتند بتوانند از اين قانون استفاده کنند.

چرا که در سطح بين المللي مسئله بسيار مهم رويه است، رويه ها مي تواند به يک نوع اصل قانوني تبديل شوند و حتي مجامع حقوقي و قضايي در امور بين المللي زماني که درباره يک موضوع تصميم گيري مي کنند از رويه يه عنوان يک محور و رکن اساسي تصميم گيري بهره مي برند. قنادباشي اضافه کرد: از طرف ديگر روابط با عراق بسيار مهم است و اگر چنانچه به آن خدشه اي وارد شود دشمنان از آن سوءاستفاده خواهند کرد بنابراين به همين دليل موضوع اخذ غرامت از عراق با تمام توجه به همه جوانب و حساسيت ها مطرح شود.

وي در پاسخ به اين سوال که بان کي مون اعلام کرده که تا هم اکنون ۳۶ميليارد دلار غرامت اشغال ۷ماهه کويت توسط عراق پرداخت شده است به نظر شما چرا موضوع اخذ غرامت ايران از عراق به جايي نرسيده است گفت: متاسفانه يکي از نشانه هاي حاکم نبودن نظام عادلانه بر روند تحولات حقوقي جهاني همين مسئله است.

چون زماني که کويت از پشتوانه استعماري برخوردار و قدرت هاي بزرگ در مجامع بين المللي نفوذ دارند اين مسئله رخ مي دهد. اما در مقابل ايران چون به دليل جوسازي هاي مغرضانه حمايت هاي جهاني ندارد مظلوم واقع شده است . اين مسئله البته فقط مربوط به کشور ما نيست و در بسياري از موارد برخورد دوگانه وجود دارد.

وي افزود: کوشش ها و تلاش هاي ايران براي اين که شيعيان عراق روي پاي خود بايستند براي همه روشن است حتي تسهيل سفر مردم به عتبات عاليات به نوعي در راستاي کمک به عراق صورت مي گيرد. البته بخش ديگر اين موضوع به اين مسئله بازمي گردد که درباره آغازکننده جنگ غربي ها ايجاد ترديد کرده اند. با اين که براي همه مسلم بود که آغازکننده جنگ صدام بود. قنادباشي در ادامه به موضوع پرداخت غرامت عراق به کويت اشاره کرد و گفت: جنگ عراق با کويت جنگ دوطرفه نبود. عراق کويت را به عنوان استان نوزدهم خودش معرفي کرد و بلافاصله آن را به اشغال خود درآورد و حدود ۷۰۰چاه نفت را به آتش کشيد. اما در جنگ با جمهوري اسلامي ايران اين گونه نبود به اين ترتيب نوع جنگ هم مهم است.

اين کارشناس تاکيد کرد: البته تعدادي از هواپيماهاي مسافربري عراق را که صدام در جنگ اول نفت براي نگهداري به ايران فرستاد پس از جنگ ايران به عنوان غرامت از بازگرداندن آنها به عراق خودداري کرد.

وي در پاسخ به اين سوال که ارزيابي شما از اقدامات وزارت خارجه در اين ارتباط چه مي باشد گفت: دستگاه ديپلماسي ما در اين زمينه و در بسياري از موارد ديگر بايد تلاش هاي بيشتري داشته باشد. ايران به طرح هايي نياز دارد که بدون اين که به روابطمان با عراق خدشه وارد شود تا دشمنان از آن سوء استفاده کنند غرامت را دريافت کنيم. وي معتقد است: دستگاه ديپلماسي در اين زمينه کند عمل کرده است درحالي که مي تواند بدون اين که فشاري بر عراق وارد کند و روابط مان را تحت تاثير قرار بدهد اين مسئله را پيگيري کند لذا بايد اين ضعف جبران شود.

دکتر مهدي مطهرنيا استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بين الملل با بيان اين که در اين باره به راه حل بينابيني معتقدم به خراسان گفت: اما اين نکته به اين معنا نيست که ما از حق خود بگذريم. حق را بايد گرفت و از پيامدهاي آن نهراسيد اگرچه بايد ابعاد آن را به صورت عقلاني و در چارچوب خرد سياسي مورد عنايت قرار داد.

ايران بايد حق خود را بگيرد ولي مي تواند با توجه به نيازهاي خود از منظر منطق سياسي از حق خود پس از آن که نشان داد توانايي اين اقدام را دارد در چارچوب آن چه که در ادبيات ديني و اخلاقي گذشت و احسان ناميده مي شود با ملت عراق وارد معامله شود. از اين رو من به سياست بينابين و معتدل معتقدم به هر صورت حق ملت ايران است که به منافع ملي خود دست پيدا کند و غرامت هاي ناشي از يک جنگ خانمان برانداز را بگيرد. وي در اين باره که عراق به کويت ۳۶ميليارد دلار غرامت پرداخته تاکيد کرد: ايران پس از پيروزي دولت ملي عراق اين دولت را به رسميت شناخت و با همگرايي که نوري المالکي نخست وزير عراق با جمهوري اسلامي ايران داشت در فضاي سياسي تلاش کرد تا خود را در معرض آزمايش اخلاقي در حوزه سياست قرار بدهد و با کوتاه آمدن از گرفتن غرامت از دولت تازه تاسيس ملي در عراق با گرايش هاي سياسي قابل قبول نسبت به تهران به گونه اي ظريف اين برداشت را انتقال داد که ايران خواهان گرفتن غرامت نيست اگرچه به صورت رسمي اين موضوع اعلام نشد و اين مسئله به افکار عمومي و نخبگان انتقال داده شد. اين استاد دانشگاه تاکيد کرد با توجه به قرارگرفتن ايران در وضعيتي که در آن کشورهاي فرامنطقه اي - فرادستي به همراهي کشورهاي منطقه اي تابع قدرت فرامنطقه اي ايران را در يک تحريم چند لايه قرار دادند ايران هم به نزديکي به عراق در بين کشورهاي منطقه توجه کرد در چنين فضايي دنبال کردن گرفتن غرامت جنگي از عراق ممکن است با چالش جدي مواجه شود.